De afgelopen jaren is JFV Grotius naar allerlei verre bestemmingen afgereisd voor de jaarlijkse studiereis. Zo is de vereniging in 2013 naar Dubai en Abu Dhabi gevlogen, is men de jaren daarna naar Shanghai (2014) en Singapore en Kuala Lumpur (2015) getogen en is de Grotiaanse studiereisdelegatie sinds enkele weken weer terug van een prachtige reis naar New York City. Het mooie aan dergelijke reizen is dat men in aanraking komt rechtssystemen die niet een op een te vergelijken zijn met het onze. Zo kent Maleisië twee rechtssystemen, namelijk het shariarechtssysteem en het seculiere rechtssysteem. Ook heeft men (fysieke) toegang tot instanties waar men niet snel naar binnen mag: in 2011 is JFV Grotius naar Washington D.C. gereisd alwaar de groep toegang heeft gekregen tot het Witte Huis. Doorgaans is een bezoek aan de presidentiële residentie van ‘the leader of the free world’, niet toegestaan voor niet-Amerikanen. Voor een gemotiveerde groep rechtenstudenten van de Universiteit Leiden heeft men echter een uitzondering gemaakt.

In dit artikel zal een globaal beeld worden geschetst van enkele juridische en maatschappelijke kwesties waar de studiereisdeelnemers tegenaan zijn gelopen. Wat valt op als men naar andere delen van de wereld reist? Met een bezoek aan het Midden-Oosten, Zuidoost-Azië en Amerika hopen we een beeld te kunnen schetsen van enkele juridische lessen die we hebben geleerd.

Dubai en Abu Dhabi 
Drie jaar geleden is er ook een bezoek gebracht aan de Verenigde Arabische Emiraten. Zoals u wellicht weet, bestaat de VAE pas sinds 1972 en staat het rechtsstelsel feitelijk in de kinderschoenen. Wat opvalt wanneer men de juridische instellingen van Dubai bezoekt, is dat men daar in de (oprechte) veronderstelling is dat Dubai al zeer goed op weg is. Zonder deze stelling direct te willen betwisten, moet echter de kanttekening worden gemaakt dat de Leidse rechtenstudenten vrijwel meteen hun vraagtekens stelden bij de rechterlijke controle die voor ons zo logisch is. Tijdens een bezoek aan de Dubai Courts werd verteld dat rechterlijke vonnissen foutloos zijn. Dit betekent niet dat deze vonnissen niet-appellabel zijn – dat zijn ze wel – maar na een beetje doorvragen bleek dat dit betekent dat men zich niet kan voorstellen dat er sprake kan zijn van gerechtelijke dwaling of een fout van een rechter. Je kunt je dan afvragen in hoeverre het zin heeft om in beroep te gaan wanneer men de mogelijkheid dat de rechter in kwestie een fout heeft gemaakt als nagenoeg onmogelijk acht. 
Ook hebben velen van ons kennisgemaakt met een voor hen onbekend aspect van de mondiale handel: de free trade zones. Het belastingvrije winkelen op o.a. vliegvelden is een goed voorbeeld hiervan. Deze zones zijn echter niet voorbehouden aan dergelijke locaties waar veel wordt gereisd. Zo luidt in de Verenigde Arabische Emiraten de standaardregel dat bedrijven die in de VAE willen opereren voor >50% in handen moeten zijn van een Emirati. Als vanzelfsprekend willen buitenlandse bedrijven zich daar wel vestigen, maar zijn ze niet bereid te voldoen aan deze eis. Voor o.a. deze bedrijven zijn de free trade zones ingericht; afgebakende stukken van de stad waarin een andere regelgeving geldt.

Singapore en Kuala Lumpur 
In Maleisië gelden, zoals eerder gesteld, twee rechtstelsels: een shariarechtssysteem en een seculier rechtssysteem. Logischerwijs geldt het eerstgenoemde voor de Maleise moslims en het tweede voor de overige inwoners. Hoe moet men dit in een praktisch perspectief zien? Stelt u zich voor: het is de laatste avond in Kuala Lumpur en op het programma staat een gezamenlijk bezoek aan de grootste club van de stad. De sfeer zit er goed in en het lijkt een mooie afsluiter van een prachtige reis – tot de lichten rond een uur ’s nachts aangaan en de muziek wordt uitgezet. Wat blijkt? De shariapolitie is getipt en men is op een razzia-achtige wijze op zoek naar moslims die alcohol nuttigen. Want, het nuttigen van alcohol is volgens de shariawetgeving niet toegestaan en dit wordt steekproefsgewijs gecontroleerd. In een Maleis paspoort staat aangegeven tot welke bevolkingsgroep men hoort en inherent hieraan wordt daarmee ook vastgelegd welke religie men aanhangt. Het is in de bewuste club een eitje om de aanwezige moslims aan een verplichte blaastest te onderwerpen. Zo staat er in art. 11 van de Maleise grondwet dat er sprake is van vrijheid van geloof, maar bekering tot een ander geloof is volgens de interpretatie van de shariawetgeving momenteel nagenoeg onmogelijk. Nu art. 3 van de federale grondwet stelt dat de islam de hoofdreligie van Maleisië is, ziet u meteen waar de schoen wringt.[1] In de praktijk betekent dit dat als je geboren bent als kind van islamitische ouders, je de rest van je leven ook islamitisch bent. Dergelijke spijswetten lijken in het westen wellicht deel uit te maken van de persoonlijke privésfeer – in Maleisië is dit allesbehalve waar. Het concept vrijheid varieert nu eenmaal en men denkt hier niet overal ter wereld hetzelfde over. Overigens is het niet slechts de islam die een religieuze stempel drukt op de belevenis van de toerist die Maleisië aandoet; menigeen zal zich nog de rel herinneren die naar aanleiding van de gemaakte foto’s op de heilige berg Mount Kinabalu werden gearresteerd omdat ze met hun (ongepaste) foto’s de toorn van de berggoden op de hals hadden gehaald. 

New York [2]
Voor velen zal het Amerikaanse rechtssysteem niet geheel onbekend zijn – aan de hand van films en series kan immers het een en ander worden afgeleid. In april heeft de groep Grotianen een lezing van professor Anita Bernstein van de Brooklyn Law School mogen bijwonen, tijdens welke ze dieper is ingegaan op de Amerikaanse algemene rechtspraktijk en in het bijzonder die van de staat New York. Zo heeft ze aangegeven dat de kwaliteit van veel uitspraken tegenvalt. De praktijk dat hoogleraren tevens functioneren als rechter-plaatsvervanger, zoals wij dat in Nederland kennen, is haar onbekend en zou wellicht een goede wijze zijn om de kwaliteit te verbeteren. In de column van Raphaël Donkersloot kunt u meer lezen over enkele verschillen tussen de Nederlandse Hoge Raad en de Amerikaanse Supreme Court.

Al met al kan worden gesteld dat deelnemers aan de studiereizen een kijkje in de keuken hebben gekregen en voor de rechtenstudent die interesse heeft in andere rechtssystemen en de wereldwijde toepassing van het recht, zijn dergelijke reizen van harte aan te raden. De studenten worden aangespoord te reflecteren op ons eigen rechtssysteem en ontwikkelen zichzelf op hele andere vlakken dan het geval zou zijn indien je die tijd op het KOG – hoe prachtig onze faculteit ook moge zijn – zou doorbrengen.

[1.] http://www.verspers.nl/artikel/join/270/maleisie-worstelt-nog-altijd-met-de-regels-van-de-sharia/#.VxnwrZOLTeQ. 
[2.] Voor het schrijven over de studiereis naar New York is David den Blaauwen, praeses van JFV Grotius, de NOVUM te hulp geschoten.