Drastische daad, veel verwarring
Het is 6 mei 2002. Negen dagen voor de parlementsverkiezingen wordt Pim Fortuyn, lijsttrekker van de LPF, kort na zessen vermoord door ene Volkert van der G. Van der G. wordt veroordeeld tot een onvoorwaardelijke gevangenisstraf van 18 jaar. Meer dan een decennium later is de moordenaar van Pim Fortuyn nog altijd regelmatig in het nieuws. De vroegtijdige vrijlating uit de gevangenis van Van der G. zorgde voor maatschappelijke ophef; hoe kan het dat iemand die in 2002 is veroordeeld tot een onvoorwaardelijke gevangenisstraf van 18 jaar na 12 jaar vrijkomt? Hoe zat het ook alweer met de bijzondere voorwaarden die aan zijn voorwaardelijke invrijheidstelling zijn verbonden? Welke gevolgen kan de vrijlating van Volkert van der G. eigenlijk hebben? En in hoeverre is de ophef hierover gerechtvaardigd? In dit artikel zal naast het sentiment dat in de samenleving aanwezig is, het juridisch kader worden uiteengezet op basis waarvan bovenstaande vragen beantwoord kunnen worden. Vervolgens zal worden aangegeven wat de vrijlating van Volkert van der G. nu daadwerkelijk betekent.

Oude wonden
Na de voorwaardelijke vrijlating van Volkert van der G. werd er moord en brand geschreeuwd. Heel Nederland was ineens bang en boos. Uiteraard werden de slachtoffers erbij gehaald, onder wie Simon Fortuyn, de broer van Pim Fortuyn, en Hans Smolders, de voormalig chauffeur van Pim Fortuyn; de initiatiefnemers van de demonstratie tegen de voorwaardelijke invrijheidstelling op 2 mei 2014. Voor hen is het onverwrikbaar dat degene die hun naaste heeft vermoord weer als een vrij man kan rondlopen. Bij een protest in Rotterdam tegen de vrijlating van Volkert van der G. stelt Hans Smolders dat Volkert van der G. zich in de gevangenis misdragen heeft en dat hij niet mee heeft willen werken aan een programma ter terugdringing van recidive (art. 15d lid 1 sub b en sub d).[1] Daarom zou Volkert van der G. volgens hem niet in aanmerking komen voor voorwaardelijke invrijheidstelling, zo laat hij Sven Kockelmann weten in een uitzending van Eén op één.[2] Ook anderen vinden het onbestaanbaar dat een moordenaar na 12 jaar weer vrij is. 40.000 mensen hebben de petitie van Hans Smolders getekend tegen Van der G.’s voorwaardelijke vrijlating.[3] In september 2015 ontstond er wederom ophef, nu wegens een foto van Volkert van der G. die in de Telegraaf verscheen. Menigeen beweerde dat Van der G. nu zijn mediaverbod zou hebben overtreden.[4] Later verschenen er weer berichten in de media waarin deze stelling werd weersproken. Hoe zit de vrijlating van Volkert van der G. juridisch ook alweer in elkaar?

De voorwaardelijke invrijheidstelling
18 jaar gevangenisstraf is de straf die Volkert van der G. in 2003 opgelegd heeft gekregen. Als hij zijn straf in haar totaliteit had uitgezeten, zou hij in 2020 (met inachtneming van de tijd die hij in voorlopige hechtenis heeft doorgebracht)[5] weer op vrije voeten gekomen zijn. Gelukkig voor gedetineerden kennen wij in Nederland de voorwaardelijke invrijheidsstellings-regeling. Art. 15 WvSr behelst de mogelijkheid om voorwaardelijk in vrijheid te worden gesteld. Wanneer een veroordeelde tweederde van zijn gevangenisstraf heeft uitgezeten kan hij op vrije voeten komen. Op 25 april 2014 is bij besluit van het OM besloten dat Volkert van der G. voorwaardelijk in vrijheid zal worden gesteld en op 2 mei 2014 is hij daadwerkelijk vrijgekomen. Van der G. hoeft de laatste zes jaar van zijn gevangenisstraf dus niet uit te zitten, mits hij de voorwaarden waaronder hij is vrijgekomen niet overtreedt.

De voorwaarden bij ‘voorwaardelijk’
Een voorwaardelijke invrijheidstelling zou niet voorwaardelijk zijn als aan deze nieuw verworven vrijheid geen voorwaarden verbonden zouden zijn. De algemene voorwaarde die is gesteld aan VI is dat een veroordeelde zich tijdens zijn proeftijd (de periode die hij van origine nog achter de tralies had moeten doorbrengen) niet schuldig maakt aan een strafbaar feit.[6] Van der G. zal zich dus tot 2020 gedeisd moeten houden. Naast algemene voorwaarden kan het OM ook bijzondere voorwaarden aan iemands invrijheidstelling stellen, wat in Volkerts geval dan ook is gebeurd; Van der G. mag geen contact opnemen met de familie van Fortuyn of de ex-chauffeur van Fortuyn, moet zich verplicht melden bij de reclassering, heeft een locatieverbod opgelegd gekregen voor de gemeenten Den Haag, Tilburg, Hilversum, Rotterdam en Krimpen aan den IJssel, heeft een mediaverbod opgelegd gekregen en moet zich laten begeleiden door een psycholoog of een psychiater.[7] Volkert van der G. blijkt zijn mediaverbod niet te hebben geschonden. De in de Telegraaf verschenen foto was geënsceneerd en het OM, de reclassering en de politie wisten hier van af, zo verklaart Stijn Franken in de Volkskrant.[8] Om een jacht op de eerste foto van Volkert van der G. als vrij mens na zijn gevangenschap te voorkomen, is er voor gekozen deze in scene te zetten.

De angst nader beschouwd
Zoals hiervoor blijkt, moet Volkert van der G. zich aan veel regels houden als hij vrij rond wil blijven kunnen lopen. Als hij ook maar één misstap begaat, gaat het feest niet door en zal Volkert van der G. de overige zes jaar van zijn gevangenisstraf alsnog moeten uitzitten. Bovendien heeft het eerder door Van der G. afgeketste onderzoek naar recidive plaatsgevonden. Daaruit is gebleken dat de kans dat Volkert van der G. recidiveert klein is. Eveneens is gebleken dat Van der G. niet aan een psychische stoornis lijdt.[9] Van belang is ook dat het Nederlandse sanctiestelsel gericht is op resocialisatie. Het is de bedoeling dat een gedetineerde voorbereid naar de maatschappij terugkeert en dus ook Volkert van der G. Betekent dit nu dus dat Nederland minder veilig is nu Van der G. voorwaardelijk is vrij gelaten? Het antwoord lijkt duidelijk: nee. Hoewel Van der G. in de gevangenis feitelijk geen misdaden kan begaan, kan hij ‘buiten’ in principe ook niets beginnen; de consequentie daarvan zou zes jaar gevangenisstraf zijn. Bang voor Volkert van der G. hoeven we dus niet echt te zijn.

De grijze middenweg
Opvallend is wel dat er ten opzichte van de vrijlating van Volkert van der G. een discrepantie bestaat tussen de belevingswereld van de samenleving en de juridische werkelijkheid. Rond zijn vrijlating en het mediaverbod bestaat in de maatschappij veel onduidelijkheid. Men valt vaak terug op een combinatie van onbetrouwbare, gedateerde of onvolledige informatie en emoties. Hierdoor ontstaat rondom de vrijlating van Volkert van der G. een schrikbeeld in de media. Het zou de strafrechtspleging goed doen als mensen wat beter geïnformeerd zouden worden over het hoe en wat. Dat zou meer duidelijkheid scheppen, voor wat meer rust zorgen in de samenleving en meer begrip opwekken voor bepaalde beslissingen. Het is allemaal niet zo zwart-wit als het lijkt, want hoewel Volkert van der G. vrij is, zit hij toch vast. Vast in een cel van juridische voorwaarden en consequenties.   


[3] De Volkskrant, ‘40.000 handtekeningen voor petitie Van der G.’, 25-05-2012.
[4] T. Kreling, de Volkskrant, ‘ “Volkert van der G. overtrad doelbewust een voorwaarde van zijn proeftijd” ’, 20-09-2015.
[5] C. van Oort, ‘Commentaar op Wetboek van Strafrecht, artikel 15 (t/m 15d)’, SDU, C.1.4 (online, laatst bijgewerkt op 11 september 2015).
[6] C. van Oort, ‘Commentaar op Wetboek van Strafrecht, artikel 15 (t/m 15d)’, SDU, C.4 (online, laatst bijgewerkt op 11 september 2015).
[7] Rb. Den Haag 30 juli 2014, ECLI:NL:RBDHA:2014:9411, r.o. 1.13.
[8] M. van Dongen, de Volkskrant, ‘Het verhaal achter de foto van Volkert van der G.’, 23-09-2015.
[9] M. Remie, NRC Handelsblad, ‘Volkert van der G. komt voorwaardelijk vrij’, 26-03-2014.