Ja-knikkers gezocht

Elk wetsvoorstel is tegenwoordig een flinke kluif voor de regering. De fiscalisten onder ons hadden de voorstellen voor de nieuwe belastingplannen nog maar net doorgelezen, of het bericht kwam al weer binnen dat GroenLinks de btw-verhoging niet ziet zitten, waardoor het hele plan weer op losse schroeven staat. Stevig aan de weg timmerend als rising star binnen de Haagse kaasstolp was Jesse 'Snotneus' Klaver zondagavond op menig beeldbuis te zien. Maar de reden waarom het dwarsliggen van GroenLinks van zo'n belang is, is niet vanwege de fractie waar Klaver voorzitter van is. De aandacht is er vanwege die andere GroenLinks fractie, die na de meest recente verkiezingen een grote rol van betekenis speelt; de Eerste Kamer fractie van GroenLinks.  

Nederland heeft een tweekamerstelsel, bestaande uit een senaat en de volksvertegenwoordiging; de Eerste en Tweede Kamer. De Tweede Kamer wordt rechtstreeks door ons verkozen, en heeft dus een grote mate van democratische legitimiteit. Dit ontbreekt enigszins bij de Eerste Kamer, wat in beginsel niet zo erg is. De afgelopen periode, en vooral de prognoses voor de nabije toekomst, laten echter zien dat er een verandering dient te komen in de rol van de Eerste Kamer.  

De Eerste Kamer zou eigenlijk moeten fungeren als een chambre de réflection, waar vooral aandacht is voor de formeel juridische kanten van wetgeving, en die dankzij bedachtzame, wijze senatoren het systeem in balans kunnen houden tegenover de 'fickleness and passion' te vinden in de Tweede Kamer. Op het moment klampt Nederland echter vast aan een kamerstelsel dat niet aansluit bij de huidige politieke realiteit.  

Wetten behandeld door de Eerste Kamer zijn al door de Tweede Kamer goedgekeurd. Het democratisch proces heeft dus al plaatsgevonden wat betreft de totstandkoming. En daar waar van de Eerste Kamer wordt verwacht dat er vooral op haalbaarheid en deugdelijkheid van de wet wordt gelet, is dat momenteel niet het geval. Het dwarsliggen van GroenLinks in de Eerste Kamer, voordat er überhaupt een wetsvoorstel is, laat zien dat de Eerste Kamer tegenwoordig alles behalve apolitiek is.  

In het huidige politieke klimaat doen partijen er alles aan om zoveel mogelijk invloed te hebben op het politieke proces. Er wordt dus ook niet moeilijk gedaan over het gebruiken van de invloed c.q. zetels in de Eerste Kamer om dit te bereiken, ook al druist dit tegen het eigenlijke doel van de Eerste Kamer in. De reflecterende, bedachtzame senator is momenteel ver te zoeken, en zwicht meestal voor de druk vanuit de partij. En gebeurt dat voor de verandering niet, dan is het meteen alarmcode rood en groot nieuws, zoals eind vorig jaar met de zorgwet van Schippers, die sneuvelde dankzij drie recalcitrante PvdA-senatoren. Opmerkelijk is ook het feit dat in de zoektocht naar een meerderheid in de Eerste Kamer, er voornamelijk overleg en onderhandelingen plaatsvinden tussen de partijtoppen uit de Tweede Kamer. De hiërarchie, en verbondenheid, moge duidelijk zijn.  

De urgentie wat betreft het hervormen van de Eerste Kamer komt ook door het altijd maar verder versplinterende politieke landschap. In een precaire periode waar Nederland op economisch vlak net weer de weg omhoog heeft gevonden, heeft men behoefte aan een regering met daadkracht, die de nodige stevige maatregelen kan nemen. Er blijft echter weinig over, behalve een futloos compromis, als de coalities steeds groter worden, met steeds meer partijen. En met de huidige overvloed aan kleine fracties, worden de compromissen alleen maar futlozer en futlozer. Op de korte termijn is dit vooral een praktisch bezwaar. De Eerste Kamer hindert momenteel de mogelijkheden van de regering om wetten in te voeren die nodig zijn om de economie weer op gang te helpen, dan wel het broze herstel te waarborgen, doormiddel van bijvoorbeeld een nieuw belastingstelsel.  

Het steeds maar moeten zoeken naar een ad-hoc meerderheid in de Eerste Kamer is echter ook ideologisch onwenselijk. Ook de volgende regeringspartijen zullen genoodzaakt zijn om een breed spectrum aan Eerste Kamer fracties tevreden te stellen. Wat zich zal voordoen is dat er dan in het belang van het compromis en de consensus sommige thema's niet eens besproken worden. Christelijke en seculiere partijen staan vaak lijnrecht tegenover elkaar over onderwerpen zoals euthanasie, abortus, het homohuwelijk, etc. etc. Echter, om een wetsvoorstel door de versplinterde Eerste Kamer te krijgen zal vaak steun van beide kanten vereist zijn, waardoor gevoelige onderwerpen vermeden zullen worden.  

De Tweede Kamer heeft het primaat qua wetgeving, mede vanwege hun directe link met de kiezer. Echter, ook al is er een duidelijke meerderheid voor een voorstel in de Tweede Kamer, kan dat voorstel sneuvelen dankzij het dwarsliggen van een marginale partij met 2 à 3 zetels in de Eerste Kamer. Mocht het huidige kabinet echter vallen door een dergelijke crisis, schiet men er niks mee op. De Eerste Kamer blijft namelijk zitten, en zal ook voor het volgende kabinet een blok aan het been zijn.  

De Eerste Kamer functioneert niet meer naar behoren, en vervult niet meer haar rol zoals bedoeld. Dit vereist dan ook een grondige aanpak en wijziging. Het politieke, maar vooral het partijgebonden, element van de Eerste Kamer is op geen enkele manier meer een toevoeging aan het wetgevingsproces, en zou dus ook geminimaliseerd moeten worden. An sich is er niks mis met een senaat dat nog eens rustig wetsvoorstellen beoordeelt, en de juridische-technische kant kritisch bekijkt. Maar om de huidige problematiek te herstellen en voorkomen moeten alle senators wellicht apolitieke, deugdzame juristen zijn; daar lopen er vast nog wel wat van rond in Leiden.