In gesprek met Sjoerd Douma

Voor de laatste editie van het collegejaar gaat NOVUM in gesprek met Sjoerd Douma, professor International & EU Tax Law aan de Universiteit Leiden. De MOOC die hij met Judith Reijnen, tevens werkzaam aan de Universiteit Leiden, heeft opgezet is wereldwijd de eerste Massive Open Online Course die de deelnemer onderwijst in het (internationaal) belastingrecht. Daarnaast is hij voor één dag in de week werkzaam bij PricewaterhouseCoopers, waar hij zich bezighoudt met de EU Tax-praktijk.  

Hoe bent u terecht gekomen op de plek waar u nu bent?
Op de middelbare school twijfelde ik tussen geneeskunde en rechten, omdat ik graag met mensen bezig wilde zijn en hen graag wilde helpen. Uiteindelijk is de keuze gevallen op rechten en zonder twijfel ben ik toen naar Leiden verhuisd. Het fiscale recht ben ik eigenlijk per ongeluk ingerold, ik studeerde in beginsel gewoon Nederlands recht. Ik volgde enkele fiscale keuzevakken die me erg goed bevielen en dientengevolge volgde ik steeds meer fiscale vakken. Een belangrijke gebeurtenis voor mij was een informeel gesprek met Tanja Bender, hoogleraar internationaal belastingrecht in Leiden, op een borrel in Den Haag. Zij zou met zwangerschapsverlof gaan en zo kreeg ik de kans om na mijn afstuderen onderwijs te verzorgen in het ‘Internationaal belastingrecht’, wat met ik veel plezier heb gedaan. Na een jaar ben ik gaan werken op het wetenschappelijk bureau van de Hoge Raad, wat ik iedereen van harte aanraad om voor zo’n 4 á 5 jaar te doen. Je bent ontzettend vaktechnisch en juridisch inhoudelijk bezig en ik heb daar enorm veel geleerd. Na 4,5 jaar ben ik gaan werken bij PwC, in combinatie met het schrijven van een proefschrift aan mijn alma mater. Al naar gelang de tijd vorderde kwam de nadruk in deze combinatie steeds meer te liggen op PwC. Dat vond ik niet erg, want het werk spreekt mij (nog steeds) erg aan. Twee jaar na de verdediging van mijn proefschrift in 2011 kwam echter een vacature beschikbaar voor een positie als hoogleraar Internationaal & EU belastingrecht in Leiden. Vol overtuiging heb ik op deze vacature gesolliciteerd, en ik ben erg blij dat ik het geworden ben. Dit betekende dat ik eventuele partnerambities bij PwC opzij heb moeten zetten, maar uiteindelijk is het belangrijk om gewoon je hart te volgen. Het werken met jonge, enthousiaste mensen is iets wat ik ontzettend leuk vind. In het najaar van 2014 ben ik director van het Honours College Law geworden en ik zie het als een mooie uitdaging om van deze gemeenschap van getalenteerde en gepassioneerde studenten een bruisende community te maken. Het kunnen overdragen van kennis en werken met leergierige studenten geeft me in die zin veel energie. Het opzetten van de MOOC gaf mij daarnaast de mogelijkheid dit op grote schaal te doen.  

Wat heeft u bewogen om een MOOC op te zetten?
Er zijn meerdere redenen te noemen hiervoor. Ten eerste is het nu een goed moment om internationaal belastingrecht als rechtsgebied meer onder de aandacht te brengen, nu er in de media o.a. zoveel aandacht is voor Nederland als zogenaamd belastingparadijs voor multinationals. Een groot aantal mensen zou meer over deze populaire onderwerpen willen weten en wij springen hier graag op in. Een ander belangrijk aspect van deze MOOC is het op de kaart zetten van de Universiteit Leiden, onze afdeling belastingrecht en het International Tax Center. Momenteel zijn we de enige universiteit ter wereld die hiermee bezig is en deze pionierspositie is bijzonder waardevol voor ons. Met de MOOC gunnen we hen, die meer over dit onderwerp willen weten, de mogelijkheid kennis te vergaren zonder te hoeven betalen. Ik kreeg van de week een ontroerend mailtje van iemand uit Congo, die mij bedankt voor de course en vertelde over de situatie daar. Ik moet bekennen dat dat soort dingen wel iets met mij doen. Men kan in de MOOC kiezen tussen twee tracks, te weten de basic track en de advanced track. De eerstgenoemde track is gericht op basiskennis en is bedoeld voor degenen die zonder enige voorkennis onderwezen willen worden in het internationaal belastingrecht. Zij krijgen elke week een kleine multiple choice-quiz voorgeschoteld en na zes weken maken zij een tentamen, wat hen een statement of accomplishment oplevert. De advanced track gaat dieper op de stof in en is bedoeld voor mensen die reeds werkzaam zijn in de praktijk. Onze laatste drijfveer om deze MOOC op te zetten is gelegen in onze overtuiging dat het onderwijs in de vorm die wij kennen gaat veranderen, al weten we nog niet precies hoe dit vorm zal krijgen. Daarom willen we in ieder geval alvast ervaring hebben in het geven van online onderwijs, zodat we beter weten wat we kunnen verwachten. Het zou zomaar kunnen dat het in de toekomst gangbaar is dat studenten niet meer aan hun locatie gebonden zijn, maar bij diverse universiteiten van verschillende continenten enkele vakken kunnen volgen en zodoende hun eigen unieke curriculum kunnen samenstellen. Door niet weg te lopen van de ontwikkelingen in het digitale tijdperk, dwing je jezelf te vernieuwen en kun je je positie goed verstevigen. De Leiden Law School kan in dat opzicht niet achterblijven en dient wat dit betreft stappen te maken. Gelukkig gebeurt dit ook absoluut. Enkele jaren geleden al was Stefaan van den Bogaert de eerste Leidse hoogleraar die een MOOC verzorgde. Onze MOOC is eind april online gegaan en momenteel hebben we meer dan 11.000 participanten, uit maar liefst 174 verschillende landen. Ik vind het geweldig om te zien dat participanten van de MOOC nu zelf studiegroepjes vormen om over de stof te discussiëren. Zo komt er een klein groepje op de zaterdagen bijeen in de Starbucks in Leiden, waar ik dan ook even aanschuif. Het bijzondere hieraan is dat dit in Leiden gebeurt, maar ook in São Paulo en diverse andere wereldsteden komt men samen. Erg mooi te zien dat je met een MOOC ervoor kunt zorgen dat mensen aan de andere kant van de wereld dusdanig geprikkeld raken dat ze meer willen leren over het betreffende onderwerp.  

De afdeling Belastingrecht bestond vorig jaar 50 jaar en hiermee is de Universiteit Leiden de oudste universiteit die onderwijs in het fiscaal recht aanbiedt aan haar studenten. Hoe wordt dit vormgegeven en wat is de rol van het International Tax Center hierin?
Ja, in september 2014 vierden we ons 50-jarig bestaan in de Hooglandse Kerk. Een prachtige dag, waarop je beseft in een rijke traditie te staan. Natuurlijk is er wel het een en ander veranderd. We bieden nu een bachelor- en masteropleiding fiscaal recht aan, gevolgd door twee Advanced Masteropleidingen bij het International Tax Center. Het ITC zit in een prachtig pand aan het Rapenburg, waar we uiteraard bijzonder blij mee zijn. Maar we zitten dus wel wat verder van de faculteit, wat misschien ook betekent dat we minder bekend zijn op het KOG. Sinds de jaren ’90 biedt het ITC de mogelijkheid om een post-master te volgen en met ingang van dit collegejaar zijn er maar liefst twee post-masters die hier gevolgd kunnen worden. Studenten uit de hele wereld komen voor een jaar naar Leiden, naar het ITC, om na hun master nog meer kennis op te doen. Mede dankzij de samenwerking tussen de universiteit en het ITC kunnen we deze studenten dit aanbieden. Ook de reguliere studenten Fiscaal Recht worden regelmatig bij het ITC uitgenodigd voor lezingen en speciale gelegenheden. Daarnaast proberen we hen constant uit te dagen en op een unieke wijze te onderwijzen. Zo is de advanced track van de MOOC een verplicht onderdeel van het masteronderwijs, waarin ik uiteraard ook actief ben. Ik ben erg benieuwd naar de ervaringen van onze studenten; het is immers de eerste keer dat we een gedeelte van het onderwijs op deze wijze invullen. Maar ik denk dan ook dat je het meeste kunt leren als je openstaat voor innovaties en een overlap probeert te zoeken tussen hetgeen je kent en wilt leren.  

De afdeling Belastingrecht kent een relatief groot aantal werknemers dat tevens werkzaam is in de praktijk. Hoe ervaart u dit?
De wisselwerking tussen de universiteit en de praktijk moet niet worden onderschat, die is van enorm belang. Ik lees soms prachtig uitgewerkte academische artikelen die in de praktijk weinig nut hebben, bijvoorbeeld omdat het gestelde probleem in de praktijk zich amper voordoet. Door aandacht te blijven besteden aan beide kanten van de medaille voorkom je het scenario waarin onderwezen wordt vanuit een ivoren toren en ik vind het dan ook erg fijn dat onze afdeling zoveel mensen kent die op beide fronten werken. Wellicht komt dit omdat de fiscale praktijk, desondanks de relatief slechte arbeidsmarkt, nog steeds erg trekt aan de fiscaal juristen. Er zijn echter ook nadelen te noemen. Allereerst kan een universiteit niet draaien op alleen maar parttime krachten, dus je kunt dit trucje niet oneindig blijven herhalen. Ook is de combinatie tussen de praktijk en de academische wereld qua werkdruk een vrij pittige, dus het moet zeker niet worden onderschat. Maar het grootste nadeel hierin is in mijn ervaring dat je ervoor moet waken dat men je niet als ‘professor, tevens spreekbuis van de commerciële bedrijven’ gaat zien. Dit betekent niet dat ik het ervaar als lastig, maar het is zeker iets waar je rekening mee moet houden. Het gaat erom dat je altijd jezelf blijft.  

Wat zou u de Leidse rechtenstudent willen meegeven?
Je studietijd is de ideale tijd om jezelf echt te leren kennen. Veel studenten denken aanvankelijk dat ze het helemaal voor elkaar hebben en de hele wereld aankunnen, wat uiteraard een prachtige gedachte is. Maar linksom of rechtsom; als student ben je nog steeds erg jong en moet je genoeg energie steken in het uitvinden wie je nu werkelijk bent en wat je belangrijk vindt. Dit vind ik minstens zo belangrijk als de studie zelf. Zo krijg je binnen het verenigingsleven de mogelijkheid om jezelf te ontplooien op een unieke manier en zelf heb ik bij Minerva een geweldige tijd gehad. Door extra-curriculaire activiteiten en dergelijke te ondernemen en door buiten de voor jou gebaande paden te treden leer je ontzettend veel. Ik denk dat je het meest succesvol kunt zijn als je jezelf écht goed kent en dat is makkelijker gezegd dan gedaan.                            .