Geen zuivere koffie bij Starbucks

Als u vanochtend nog langs de Starbucks bent geweest om een Pumpkin Spice Latte of een Flat White te halen, zal het u zijn opgevallen dat het bedrijf behoorlijk hoge prijzen voor zijn koffies vraagt. Het oordeel of die prijzen in verhouding staan tot de kwaliteit van de gearomatiseerde koffies laat ik aan u over. Wat echter wel een punt van discussie vormt is het recentelijke nieuws dat dat Starbucks belastingvoordelen toegekend heeft gekregen van de Nederlandse Staat. In hoeverre is zo’n toekenning eigenlijk moreel verantwoord? Voordat ik op deze vraag in kan gaan, zal een en ander over deze zaak opgehelderd moeten worden.

Wat is er nu eigenlijk voorgevallen? Door afspraken tussen Starbucks Nederland en de Nederlandse fiscus valt de winst van Starbucks beduidend lager uit dan normaliter het geval zou zijn geweest en dientengevolge betaalt Starbucks dus minder winstbelasting dan het eigenlijk zou moeten betalen. Ten eerste koopt Starbucks Nederland zijn bonen in bij een Zwitserse dochtermaatschappij voor een veel te hoge prijs, die verre van marktconform is. Bovendien betaalt Starbucks royalty’s aan een zogenaamd brievenbusbedrijf (een bedrijf zonder werknemers dat wordt beheerd door een trustkantoor)[1] in Groot-Brittannië dat niet zouden stroken met de werkelijkheid. De Nederlandse fiscus stond deze winstafboekingen toe en door genoemde praktijken wordt de winstbelasting gedrukt.[2] Dit lijkt tot de conclusie te leiden dat Starbucks een belastingvoordeel toekomt.

Volgens het Europese mededingingsrecht mogen landen geen ongeoorloofde staatssteun geven aan bedrijven – dit is slechts toegestaan in een zeer beperkt aantal gevallen. De Europese Commissie heeft de steun die Nederland aan Starbucks heeft verleend als illegale staatssteun bestempeld. Margrethe Vestager, de Deense Eurocommissaris voor Mededinging, stelt dat fiscale afspraken die de belastingdruk van een onderneming kunstmatig laag houden niet in lijn zijn met de Europese staatssteunregels.[3] Staatssecretaris Eric Wiebes is verbaasd over het oordeel van de Commissie.[4] Volgens het kabinet heeft Nederland wel in lijn met de richtlijnen van de organisatie van ontwikkelde economieen (OESO) gehandeld en kan er dus getwist worden over het feit of de door Nederland verleende staatssteun daadwerkelijk illegaal is geweest.[5]

De Europese Commissie geeft in ieder geval een duidelijk signaal af: zij vindt de praktijken van de Nederlandse fiscus verwerpelijk. Het kabinet vindt daarentegen dat hem niets te verwijten valt. Bovendien zorgt de deal ervoor dat Nederland een aantrekkelijk vestigingsland is voor Starbucks, wat weer voor meer werkgelegenheid zorgt. Maar valt deze opvatting van het kabinet naar morele maatstaven wel te verdedigen?

Oxfam Novib heeft al aangegeven zich achter het oordeel van de Europese Commissie te scharen, zo verklaart de hulporganisatie op haar site.[6] Oxfam Novib voert als argument aan dat de EU een voorbeeld moet zijn voor de rest van de wereld om belastingontwijking tegen te gaan. De organisatie zegt dat wanneer grote bedrijven in derdewereldlanden belastingvoordelen toe worden gekend, overheden veel geld mis lopen om de grote welvaartsverschillen in deze landen tegen te gaan. Als de belastinginning in Europese landen – niet alleen Nederland, maar ook Luxemburg en Ierland zijn door de Commissie op de vingers getikt voor deals met bedrijven die niet door de beugel kunnen –al niet op orde is, hoe zou de ongelijkheid in deze ‘minder geciviliseerde’ staten dan bestreden kunnen worden?

De belastingdeal van de Nederlandse belastingdienst met Starbucks komt er op neer dat Starbucks nagenoeg geen belasting betaalt. Gunstig voor Starbucks natuurlijk, maar minder gunstig voor de Nederlandse staatskas. Dit is logischerwijze lastig te verkopen aan  burgers en bedrijven die wel keurig al hun belasting afdragen, terwijl het ontzettend goed gaat met het bedrijf , dat van zijn winst best wat belasting zou kunnen betalen en zou kunnen bijdragen aan het publiek belang.[7]

Daar komt nog bij dat het toekennen van belastingvoordelen – uiteraard – oneerlijk is tegenover andere bedrijven. Gevolg hiervan kan zijn dat andere koffieketens met hoge belastingtarieven te maken krijgen, terwijl Starbucks door de enorme aftrek van de winst nog amper een belastbaar bedrag over houdt. Het nu al zo machtige concern krijgt zo de kans zijn imperium nog meer uit te breiden. Zijn de meeste mensen in Nederland dan niet van mening dat iedereen dezelfde kansen en voorwaarden verdient? Veel mensen zullen het erover eens zijn dat hier sprake is van laakbaar gedrag. Elk bedrijf zou op dezelfde manier en onder dezelfde voorwaarden behandeld moeten worden, zodat de kansen eerlijk verdeeld blijven.

De fiscus had naar mijn mening dus beter moeten weten. De afspraken met Starbucks, nog los van het juridische oordeel of er al dan niet sprake is van illegale staatssteun, hadden in moreel opzicht nooit gemaakt mogen worden. Zo blijkt maar weer dat de Nederlandse handelsgeest veelal prevaleert boven morele plichten, zoals het zijn van een voorbeeldland voor derdewereldlanden en het gelijk behandelen van burgers en bedrijven die belasting betalen. De volgende keer dat u dus weer in de rij bij de Starbucks staat, zullen de prijzen op het bord boven de bar u nog hoger voorkomen dan vanochtend al het geval was. Slechts een erg klein deel van de prijs die u betaalt zal worden afgedragen aan de belastingdienst. Vraagt u zich dan af of de koffie het u eigenlijk wel (moreel) waard is.  

[1] C. Banning en C. Driessen, Hoe Nederland een belastingparadijs werd, NRCq, 11 juni 2014.
[2] R. Giebels, Europese Commissie: Nederland moet zich ‘schamen’ voor Starbucks-deal, De Volkskrant, 21 oktober 2015.
[3] C. van der Veen, Afspraak fiscus met Starbucks is verboden staatssteun, NRC, 21 oktober 2015.  
[4] C. van der Veen, Afspraak fiscus met Starbucks is verboden staatssteun, NRC, 21 oktober 2015. 
[5] L. Berentsen, Starbucks-besluit getuigt van fiscale expansiedrang, Het Financieele Dagblad, 22 oktober 2015.
[6] http://www.oxfamnovib.nl/Belastingvrije-Starbucks...
[7] K. Schwarz, Opmars van Starbucks is niet te stuiten, Trouw, 24 januari 2015.