Het is inmiddels bijna anderhalf jaar geleden dat het Gerechtshof Amsterdam concludeerde dat er een arbeidsovereenkomst bestaat tussen Deliveroo en zijn fietskoeriers, waarbij de bezorgers als werknemers en niet als ondernemers werden geclassificeerd. Maar uit een onlangs gepubliceerd onderzoek van NRC blijkt dat er in de arbeidsomstandigheden van de bezorgers weinig vooruitgang is geboekt sinds deze uitspraak. Door de fietskoeriers nog altijd als zelfstandigen aan te merken, ontlopen bedrijven als Deliveroo en Uber de verplichting om een minimumloon aan de bezorgers te betalen en om basisrechten van de koeriers te waarborgen, zoals het recht op pensioen en verzekering in het geval van arbeidsongeschiktheid. Hoe kan het dat de bezorgers zo makkelijk benadeeld kunnen worden door deze bedrijven? En welke juridische maatregelen dienen er genomen te worden om de positie van de koeriers te verbeteren?

De aard van de door de fietskoeriers verrichte werkzaamheden leent zich op tweeërlei manieren voor misbruik. Allereerst door de bezorgers zelf: doordat opdrachten tot bezorging via de app worden verstrekt, is het lastig te controleren of degene die ingeschreven staat bij Uber of Deliveroo ook daadwerkelijk de werkzaamheden verricht. Een account huren of kopen van iemand die wel de nodige papieren heeft om in Nederland te werken is relatief eenvoudig via sociale media. Zo ontstaat een handel in bezorgersaccounts, waarin illegale migranten voor soms honderden euro’s per week de mogelijkheid wordt gegeven om in naam van een ander maaltijden te bezorgen. 

Voor bedrijven als Deliveroo en Uber zijn deze omstandigheden gunstig. De onduidelijkheid over de exacte relatie tussen bedrijf en bezorger maakt het makkelijker om de koeriers als ‘ondernemers’ te bestempelen en daarmee ook verantwoordelijkheden te ontlopen. Volgens het Gerechtshof Amsterdam voldoen de arbeidsverhoudingen tussen Deliveroo en de fietskoeriers echter aan alle vereisten van art. 7:610 lid 1 BW en gelden zij wel degelijk als werknemers. Deze kwalificatie is een belangrijke stap in het verbeteren van de arbeidsomstandigheden van de bezorgers: onder andere is het maaltijdbezorgbedrijf hierdoor verplicht om een pensioen en een verzekering te regelen voor de koeriers. De praktijk is echter anders, zoals bleek uit het onderzoek van NRC: de omstandigheden van de bezorgers zijn nog net zo ongunstig als voor de uitspraak van het Gerechtshof. Wat is er voor nodig dat Deliveroo en Uber zich wél gaan gedragen zoals een behoorlijk werkgever betaamt? 

De Europese Commissie heeft zich in 2021 al gebogen over het vraagstuk van de uitgebuite maaltijdbezorger. Net als het Gerechtshof Amsterdam gaat de Commissie uit van het principe dat de bezorgers werknemers zijn in dienst van Uber en Deliveroo en dan ook dezelfde rechten hebben als burgers in loondienst. Door de Commissie zijn vijf criteria geformuleerd die concreet moeten maken wanneer er sprake is van werknemerschap. Deze richtlijnen zouden dus voor een meer duidelijke scheidslijn kunnen zorgen tussen werknemer en ondernemer, waardoor de rechten van werknemers makkelijker beschermd zouden kunnen worden. Nu is echter de vraag of ook het Europees Parlement en de Europese Raad de richtlijn zullen ondersteunen. Belangrijk kritiekpunt op de richtlijn is dat de maatregel de vrijheid van onderneming zal beperken. 

Ook als de nodige wetgeving wel wordt doorgevoerd, blijft de handhaving daarvan problematisch. Door de voorschriften van het DBA (Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties) is de Belastingdienst relatief machteloos om de omstandigheden bij Uber en Deliveroo te controleren. Voor 2025 wil de Belastingdienst dit protocol hebben gewijzigd om zo betere supervisie mogelijk te maken. Ook de richtlijn van de Europese Commissie zal nog even op zich laten wachten: pas twee jaar na de eventuele aanneming door het Parlement en de Raad hoeft de richtlijn pas opgenomen te zijn in binnenlandse wetgeving.  Wie het tot die tijd voor de rechten van de bezorgers opneemt, is nog onduidelijk.